Топырақ экожүйелеріндегі жауын құрттарының биогеохимиялық рөлі. Зерттеудің қысқаша тарихы және заманауи түсініктері

Аңдатпа

Биогеохимиялық және агроэкологиялық процестердегі жауын құрттарының рөлін зерттеуге арналған отандық және шетелдік әдебиеттерге талдау жасалынды. Осы топқа жататын ағзалардың топырақ түзуші қасиеттерін зерттеудің ретроспективасы қысқаша қарастырылды. Қазіргі уақытта әр түрлі түрдегі жауын құрттарының тіршілік әрекетінің маңыздылығы биогеохимиялық аспектілеріне кальций карбонаты түйіршіктерін өндіру мүмкіндігі жатады. Бұл процесте кальций бездері жетекші рөл атқарады. Жауын құрттары шығаратын карбонатты түйіршіктер морфологиялық сипаттамалардың вариациясын анықтайды, бұл жалпы түрлік және популяциялық ерекшеліктерге байланысты болып табылады. Lumbricus тұқымдасының құрттары айқын көрінетін, үлкен карбонатты түйіршіктер шығарады, ал Еisеniа түрінің көптеген түрлері кальций қосылыстарын жалғыз кристалдар ретінде бөледі, бірақ түйіршіктер шығара алмайды. Белгілі бір жағдайларда жауын құрттары шығаратын карбонат түйіршіктері топырақта ұзақ уақыт – бірнеше ондаған мың жылға дейін қалуы да мүмкін. Топырақтағы түйіршіктердің өмір сүру ұзақтығы топырақ ерітіндісінің кальцитпен қанығу деңгейіне байланысты болады. Жауын құрттары шығаратын карбонат түйіршіктері топырақтағы көміртегі қорының оннан бір бөлігін құрайды, ал жалпы кальций қорының бірнеше пайызын және топырақтағы жалпы кальций алмасуының ондаған пайызын құрауы мүмкін. Топырақта көміртегі мен кальцийдің қорын толықтыруы жауын құрттарының биосфера масштабындағы биогеохимиялық қызметтің маңыздылығы болып табылады.